Agnozja

Objaw dość rzadki; jest to zaburzenie spostrzegania, które nie może być przypisane elementarnym deficytom sensorycznym, otępieniu lub innym zaburzeniom poznawczym. W rehabilitacji chorego z afazją szczególnie utrudnia terapię agnozja wzrokowa. W tym przypadku chory nie może identyfikować złożonego materiału bodźcowego wzrokowego, chociaż jego zdolności językowe i ogólna sprawność intelektualna są zachowane. W praktyce - pacjent nie może tych bodźców złożonych porównać, zróżnicować, przekopiować (agnozja apercepcyjna), albo nie może nadać im znaczenia (agnozja asocjacyjna).

Apraksja

Kognitywno-ruchowe zaburzenie, powodujące utratę albo zakłócenie programowania i realizowania celowych, wyćwiczonych aktów ruchowych. Chory z apraksją nie potrafi m.in. wykonywać gestów w komunikacji pozawerbalnej (swoisty język ruchowy) oraz wyobrażeniowych ruchów podczas używania narzędzi (np. ruch używania korkociągu, nożyczek). Przy apraksji oralnej (inaczej policzkowo-twarzowej), chory ma trudności w wykonywaniu wyuczonych, znanych zachowań ruchowych w obrębie twarzy, warg, języka, policzków (szczególnie na polecenie, czyli w sposób świadomy i dowolny). Apraksji nie rozpoznaje się, jeśli u chorego występują: elementarne zaburzenia czuciowo-ruchowe, zaburzenia motoryczne będące dysfunkcją móżdżku i jąder podstawy, zaburzenia świadomości, otępienie.

Zaburzenia uwagi

Klinicysta-praktyk oceniając uwagę analizuje zwykle trzy jej aspekty:

• optymalny stan wzbudzenia ośrodkowego układu nerwowego - gwarantujący świadome przyjmowanie i przetwarzanie informacji (w tym sensie, najcięższe zaburzenia uwagi ma chory z zaburzeniami świadomości);
• czujność, czyli zdolność utrzymywania zogniskowanej na zadaniu uwagi przez cały czas jego trwania;
• selektywność uwagi - odnosi się do procesu, dzięki któremu człowiek wybiera z wielu bodźców te, które są ważne dla aktualnego zadania (czynności), przy pomijaniu bodźców nieistotnych.

Wiele badań ujawniło, że afazja może współwystępować z zaburzeniami różnych form uwagi, co może znacznie utrudniać proces rehabilitacji, oparty m.in. na zdolności zapamiętywania i uczenia się (wymagających prawidłowej uwagi).

Zaburzenia myślenia

Występowanie pozajęzykowych deficytów poznawczych - w tym zaburzeń myślenia - u chorych z afazją wydaje się nie wynikać li tylko z utraty lingwistycznych kompetencji, ale bywa, że jest to koincydencja, będąca skutkiem, między innymi, lokalizacji uszkodzenia struktur mózgowych, regulujących oprócz języka inne funkcje poznawcze. Wiele badań neuropsychologicznych (z zastosowaniem tzw. testów bezsłownych), ujawniło słabsze wykonywanie przez chorych z afazją zadań sprawdzających ogólną inteligencję czy myślenie. Zagadnienie jest jednak złożone i należy unikać prostych schematów, np. oczekując, że im głębsza afazja, tym słabsze myślenie.

Zaburzenia pamięci

Na podstawie wiedzy teoretycznej, nie ma wątpliwości, że różne zdolności pamięciowe i językowe pozostają w wielu wewnętrznych współzależnościach. Zarówno dla tworzenia wypowiedzi językowej, jak i jej odbioru ze zrozumieniem, niezbędna jest słowna pamięć operacyjna oraz inne czynności mnestyczne, dzięki którym następuje utrwalenie materiału językowego i wydobywania ich z "magazynu pamięci". W klinice dość powszechnie obserwuje się rozmaite deficyty pamięci u chorych z afazją, nawet wtedy, gdy występuje ona jako względnie wybiórczy zespół objawów.

Zaburzenia funkcji wykonawczych

Termin funkcje wykonawcze (ang. executive functions) odnosi się do pewnego zbioru zdolności poznawczych, które są podstawą skutecznego, celowego, świadomego zachowania i obejmują jego inicjowanie, planowanie oraz regulację. Istotą zaburzeń wykonawczych - które mogą współwystępować z afazją - jest słabe utrzymywanie celu złożonej czynności dowolnej, a nawet jeśli będzie on sformułowany, porzucanie go w trakcie jej trwania, uruchamianie zachowań przypadkowych, impulsywnych, perseweracyjnych, w uzależnieniu od nieistotnych bodźców z realnego, najbliższego otoczenia. Przypadkowość reakcji, ignorowanie jej związku z celem, rozwiązywanie problemów bez analizowania danych wstępnych, z pomijaniem istoty zadania, trudność zmiany nastawienia poznawczego względem zmieniających się wymogów zadania (szczególnie nasilająca się przy zadaniach nowych, nierutynowych), niemożność zaplanowania i wykonania zadania złożonego z wielu elementów - to dominujące zaburzenia poznawczo-behawioralne osób z patologią kory czołowej.

Źródło: Joanna Seniów, "Afazja - krótka charakterystyka objawów i terapii"