Klasyfikacja zespołów afazji
W ciągu 150 lat historii afazjologii powstawały różne klasyfikacje, wg których rozróżniano podtypy, czyli wiązki objawów afazji. Przyjmowano różne przesłanki teoretyczne w interpretacji patomechanizmu afazji i odmienne kryteria jej podziału, koncentrowano się na rozmaitych dysfunkcjach językowych oraz - szerzej - na procesie komunikowania się. W Polsce najbardziej znana - od lat 60-tych XX wieku - była klasyfikacja A. Łurii, propagowana i rozpowszechniana przez prof. Mariusza Maruszewskiego (ucznia Łurii).
Obecnie wielu afazjologów oraz klinicystów z krajów zachodnich preferuje tzw. bostoński system klasyfikacji, stworzony w latach 60-tych XX w. przez naukowców, a zarazem praktyków, z Bostońskiego Centrum Badań nad Afazją (Norman Geschwind, Frank Benson, Harold Goodglass i Edith Kaplan). Ten typ klasyfikacji, stworzony w oparciu o model korelacyjny anatomiczno-kliniczny, na podstawie analizy chorych po udarze mózgu, okazał się w praktyce dość użyteczny, choć nie należy przeceniać samej klasyfikacji jako wartości nadrzędnej, którą zawsze jest funkcjonalna ocena indywidualnego chorego, w aspekcie językowych i pozajęzykowych funkcji zachowanych jak i zaburzonych. Wg danych z piśmiennictwa, około 10-15 % chorych z afazją prezentuje zespół objawów nie mieszczący się w żadnym systemie klasyfikacyjnym, o czym warto pamiętać, szczególnie w pracy terapeutycznej z chorymi. Klasyfikacje stają się coraz bardziej drugoplanowym elementem klinicznych problemów diagnostyki i rehabilitacji chorych z afazją, choć trudno nie docenić ich wartości w znaczeniu skrótowego, praktycznego sposobu podsumowania oceny stanu chorego, szczególnie jeśli typ afazji połączony jest z oceną głębokości zaburzeń wg przyjętej i uzgodnionej skali (np. Skali Głębokości Afazji Goodglass'a i Kaplan).
Afazja Broca
Uszkodzenie korowe czołowo-boczne półkuli lewej, do przodu od bruzdy Rolanda, rozciągające się na sąsiednie podkorowe struktury (istota biała).
Charakterystyka:
- wypowiedzi słowne niepłynne, fraza krótka, artykulacja monotonna, z wysiłkiem, nieprecyzyjna;
- zaburzenia wszystkich form mowy ekspresyjnej: powtarzania, nazywania, mowy narracyjnej i dialogowej;
- w stanach ciężkich ekspresja ograniczona do mimowolnego powtarzania "szczątków" językowych;
- relatywnie łatwiej choremu wypowiadać zautomatyzowane treści;
- upraszczanie artykulacyjnych wzorców słów, opuszczenia, parafazje głoskowe, perseweracje, stereotypie;
- czasem współwystępuje dyzartria;
- w stanach lżejszych - mowa agramatyczna, styl telegraficzny, dysprozodia;
- względnie dobrze zachowane rozumienie prostych wypowiedzi językowych.
Afazja Wernicke'go
Uszkodzenie tylno-górnej części lewego płata skroniowego (asocjacyjna kora słuchowa).
Charakterystyka:
- długość frazy - względnie zachowana; w stanie ciężkim chory może mówić płynnie i dużo, bez samoświadomości zaburzeń językowych; ponieważ zachowana jest swobodna artykulacja, fluencja i prozodia, powstaje wrażenie, że chory używa jakiegoś dziwnego, obcego języka (tzw. żargon-afazja, tu wypowiedzi składają się w dużym stopniu z neologizmów i parafazji werbalnych);
- artykulacja swobodna, poprawna;
- głęboka anomia, czyli trudność w aktualizacji nazwy (klinicznie, w sytuacji nazywania, chory stosuje omówienia, poszukuje brzmieniowego wzorca słowa, często zamienia słowo na inne; najczęstsze reakcje błędne to: parafazje werbalne, fonemiczne, neologizmy);
- znaczne zaburzenia rozumienia wypowiedzi językowych.
Afazja przewodzenia
Uszkodzenie w okolicy zakrętu nadbrzeżnego i sąsiadującej istoty białej; przerwana jest transmisja z okolicy Wernicke'go do Broca przez pęczek łukowaty; rzadka afazja, niejednoznaczne poglądy co do patomechanizmu.
Charakterystyka:
- spontaniczna mowa względnie płynna, przeciętna długość frazy;
- wypowiedź może utrudniać anomia i parafazje fonemiczne;
- stosunkowo dobre rozumienie języka słyszanego;
- głębokie zaburzenia powtarzania w porównaniu z lepszą wypowiedzią formułowaną samodzielnie.
Afazja amnestyczna (inaczej anomiczna)
Występuje najczęściej przy uszkodzeniu tylnej części struktur językowych, szczególnie okolicy zakrętu kątowego lub środkowego skroniowego; nie ma pełnej zgody co do precyzyjnej lokalizacji, bo w wielu typach afazji, w końcowym okresie zdrowienia, pozostają głównie trudności aktualizacji nazwy, czyli to co jest istotą afazji amnestycznej.
Charakterystyka:
- mowa płynna, bez trudności artykulacyjnych, na ogół poprawna gramatycznie;
- stosunkowo dobrze zachowane rozumienie wypowiedzi językowych;
- głębokie trudności w aktualizacji nazw (brak reakcji w sytuacji nazywania lub opóźniony czas reagowania, omówienia, parafazje werbalne);
- mowa swobodna wykonaniowo, ale dość "pusta" treściowo (uboga w rzeczowniki).
Afazja mieszana
Patologia obejmuje zwykle cały "obszar językowy" wokół bruzdy Sylwiusza (np. w wyniku udaru tętnicy środkowej mózgu lewej).
Charakterystyka:
- w postaci najcięższej: całkowita utrata wszystkich czynności językowych (afazja globalna);
- czasem tylko mimowolnie wypowiadany "strzęp" językowy (sylaba, słowo, stereotypowa fraza);
- ślad zautomatyzowanych wypowiedzi (np. ciąg liczbowy);
- zniesione lub głęboko zaburzone rozumienie języka mówionego i pisanego;
- kontakt z chorym - głównie pozawerbalny.
Transkorowa afazja motoryczna
Lokalizacja uszkodzenia: do przodu lub powyżej względem okolicy Broca; może być też przednia część kory czołowej przyśrodkowo.
Charakterystyka:
- zaburzone inicjowanie wypowiedzi spontanicznych, długość frazy mocno ograniczona;
- względnie dobre powtarzanie;
- bez zasadniczych trudności artykulacyjnych (to różnica między tym typem a afazją Broca);
- rozumienie - względnie dobre;
- raczej dobre nazywanie (choć może być lekka anomia);
- trudności tworzenia zdania rozwiniętego i wypowiedzi wielozdaniowej.
Transkorowa afazja sensoryczna
Lokalizacja: okolica styku skroniowo-potylicznnego, z oszczędzeniem okolicy Wernicke'go.
Charakterystyka:
- powtarzanie - względnie dobre (to różni tę postać od afazji Wernicke'go);
- dobre wyniki w teście słuchowego różnicowania bodźców werbalnych;
- zaburzenia interpretacji znaczenia słowa;
- głęboka anomia, która może czasem utrudniać płynność wypowiedzi;
- zachowana łatwość artykulacji, dobra prozodia;
- częste parafazje werbalne oraz tendencja do używania nazw ogólnych i zwrotów stereotypowych tworzą dość "pustą" treściowo i nieadekwatną znaczeniowo wypowiedź.
Źródło: Joanna Seniów, "Afazja - krótka charakterystyka objawów i terapii"